Trạng nguyên Lê Văn Thịnh.
Lê Văn Tín (tiếng Trung: 黎文盛; 11 tháng 2, 1050 – 1096) là người đỗ đầu kỳ thi Nho học đầu tiên của Việt Nam, được phong làm quan, thăng dần lên làm Thái sư đời Lại. Năm 1084, ông thương lượng được biên giới với quan nhà Tống, kết quả nước này trả lại 6 huyện của tỉnh Quảng Nguyên và 3 động cho Đại Việt (Việt Nam). Tuy nhiên, năm 1096 ông bị đày ải và chết trong “Sự kiện hồ Dâm Đàm” (1095).
Lịch sử:
Lê Văn Tịnh quê ở làng Đông Cửu, nay là làng Bảo Tháp, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Tương truyền, cha mẹ ông là người nhân từ, thường giúp đỡ mọi người gặp hoàn cảnh khó khăn. Cha ông dạy học và bốc thuốc trong làng, Lê Văn Tín được cha dạy dỗ cẩn thận từ nhỏ.
Lê Văn Thính nổi tiếng thông minh, học ở đâu nhớ lâu nhớ lâu. Anh học hành rất chăm chỉ, đêm khuya thường mở đèn đọc sách, mẹ anh nhiều lần phải giục anh đi ngủ. Do cần mẫn như vậy nên đến năm mười ba tuổi, Lê Văn Tín đã nổi tiếng là người biết sử, học rộng. Người dân địa phương và bạn bè gọi anh là thần đồng. Năm Lê Văn Tín mười tám tuổi, cha mẹ ông đều qua đời. Ông dời về ở tại Chi Nhị (nay là thôn Chi Nhi, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh) và mở trường dạy học tại đây. Nhân dân trong vùng biết tiếng ông nên gửi con em theo học rất đông.
Tháng 2 năm Ất Mão (1075), vua Lí Nhân Tông mở khoa thi Tam trường và Nho học, Lê Vạn Tín đỗ đầu.
Đầu tiên ông được vào học dưới triều vua, sau được phong làm quan rồi Thị lang Bộ Binh năm Bính Thìn (1076).
Tháng 6 năm Giáp Tý (1084), ông được cử đến trại Thắng Tân (nay là Cao Bằng) bàn việc vượt biên với chánh sứ nhà Tống là Đàm Thạc. Sau khi “giải quyết xong xuôi mọi việc”, nhà Tống đồng ý trả lại cho Đại Việt (Việt Nam) 6 huyện và 3 động ở châu Quảng Nguyên (nay là vùng đất phía tây bắc tỉnh Cao Bằng) mà họ đã chiếm đóng trước đây. và cho sứ giả. như trước. Tiếc thay, vì đâu đó có vàng, nên bài hát người ta có bài thơ rằng.
Thay mặt tượng Triệu Chí,
Lạc vào Quảng Nguyên Kim.
Ý tôi là:
Vì lòng tham của Zhao Chi,
Quảng Nguyên mất vàng.
Theo sử sách, Lê Văn Tín cũng nhân dịp này được vua Tống phong tước Long Đỗ, sau đó vua Lí Nhân Tông phong ông là Thái sư Ất Sửu (1085).
Nhà Lưu ở thêm 10 năm nữa thì xảy ra “Loạn hồ Dâm Đàm” năm Ất Hợi (1095). Sau đó (1096), ông bị đày đi Thao Giang (Tam Nông, Vĩnh Phú ngày nay).
Không rõ Lê Văn Tín mất năm nào.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư đời Trần thuật lại sự việc như sau:
“Mùa đông, tháng 11 năm Ất Hợi (1095), vua (Lý Nhân Tông) đang xem đánh cá ở Dịu Đàm (hay Đục Đàm, nay là Hồ Tây, Hà Nội). Lúc bấy giờ nhà vua đang ở trong một chiếc thuyền nhỏ với rất ít thị giả. Thái sư Lê Văn Tín bản tính xảo quyệt, lợi dụng cơ hội này đã dùng phép thuật khiến cho khói bốc lên phủ kín mặt hồ, ban ngày càng đen kịt. Một lát sau, nhà vua nghe tiếng mái chèo đến gần, sợ có tai nạn, rút giáo ra. Khói sương mù theo thẻ bài mà biến mất, thấy tàu của Lê Văn Tín giương súng áp sát. Vua sai người đi bắt Lê Vương Tín, rồi hạ chiếu đặt ở phủ Đào Giang. Từng có một người hầu trong nhà Lê Vương Tín, người Đại Lý (tức Vân Nam, Trung Quốc ngày nay), giỏi phép thuật, Lê Vương Tín đã học được phép của ông ta. Và đến đây để nổi loạn.”
Sau đó cuốn sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư Sinh thời Hậu Lê kể lại sự việc như sau.
“Mùa xuân, tháng 3, Lê Văn Tĩnh mưu phản, được ân xá tội chết, đóng đô ở Tảo Giang. Lúc bấy giờ, vua Lý Nhân Tông đến hồ Dum Dum, đi thuyền nhỏ để xem đánh cá. Bỗng mây nổi lên, trong sương có tiếng thuyền, tiếng khua mái chèo, nhà vua ném giáo. Một lúc sau, mây tan, thấy một con hổ trong thuyền, ai nấy đều sợ tái mặt, nói: “Nguy hiểm”. Một ngư dân, Muk Tan, đã quăng lưới lên con hổ và hóa ra đó là Thái sư Lê Văn Tín. Nhà Thanh cho rằng Tinh là đại thần đáng được giúp đỡ, không dám giết, đày đến trại chính Tao Gyan. Trước đó, Le Wang Tin có một người hầu đến từ nước Dai Li có phép thuật kỳ lạ nên anh ta đã cố gắng giở trò đồi bại với phép thuật đó.
Đối chiếu thì nội dung vụ án khá giống nhau, nhưng về sau mới thấy rõ là có thêm thắt (rất hoang đường) khi cho rằng Lê Văn Thính “hóa hổ” để giết người. Trường hợp này đã được thảo luận trong một thời gian dài. Có người nói rằng anh ta bị giáng chức vì anh ta đáng ngờ. có người cho rằng ông là nạn nhân của “sự xung đột tư tưởng giữa Phật giáo (quốc giáo do Lan Thái hậu và vua Lý Nhân Tông lãnh đạo) và Nho giáo (do ông lãnh đạo) v.v… Nguyên nhân thì chưa thống nhất, nhưng có ý kiến chung. sự việc là Thái sư Lê Văn Tín bị vu cáo.
Theo dân gian, khi sức cùng lực kiệt, Lê Văn Tín được ân xá và trở về quê hương. Nhưng đến làng Diễn (xã Đình Tổ, huyện Tuấn Thành, tỉnh Bắc Ninh) thì nó yếu dần. Một người nông dân thấy ông lão gầy như ăn mày bèn mời ông ăn một bát cháo hoa. Người nông dân hỏi. “Bạn có muốn ăn gì khác không?”, anh ấy trả lời rằng anh ấy muốn ăn một miếng cá. Bác nông dân chọn một con cá trê nướng một miếng cho anh. Lê Văn Tín cho cá ăn xong, nằm nghỉ và chết tại đó. Khi dân làng Diên biết đó là Trạng nguyên Lê Văn Thịnh, liền đem về chôn ở gò nổi bên bờ sông Dâu. Thi thể ông già bị mối mọt bao phủ, dân làng thấy lạ liền chôn cất và lập đình thờ cúng, tôn ông là thần hộ làng.
Quê hương Thái sư Lê Văn Tĩnh hiện có hai miếu thờ ông (ở Thuận Thành và Gia Bình), lăng mộ ông cũng nhiều lần được trùng tu.
